ભારત - રશિયા રક્ષા કરારો

AK  -203

આ મહિનાની શરૂઆતમાં
(સપ્ટેમ્બર -2019), પહેલા અઠવાડિયામાં, વીસમી  ભારત-રશિયા વાર્ષિક બેઠકમાં ભાગ લેવા માનનીય વડાપ્રધાન શ્રી નરેન્દ્ર મોદી સાહેબ રશિયાના વ્લાદિવોસ્તોક  શહેરના બે દિવસના પ્રવાસે ગયેલા હતા. ત્યાં તેમણે  રશિયાના રાષ્ટ્રપતિ વ્લાદિમીર પુતિન સાથે થયેલી બેઠકમાં રશિયાની અત્યાધુનિક તકનીકી કુશળતા અને ભારતની ઓછી કિંમતે ઉત્પાદન ક્ષમતા આ બંને પાસાનો સમન્વય કરીને ઉચ્ચ ગુણવત્તા વાળા હથિયારોની સસ્તામાં બનાવટ ઉપર ફરી જોર મૂક્યું. જોકે આ હાલમાં થઇ જ રહ્યું છે. અને આજે મારે એની જ વાત કરવી છે. હાલમાં જુદા જુદા રક્ષા કરારો અંતર્ગત કુલ 12 બિલિયન ડોલર્સ , એટલે કે હાલના 71 રૂપિયાના ભાવે ગણીએ તો 847.5 અબજ (84,750 કરોડ)  રૂપિયાની જુદી જુદી યોજનાઓ કાર્યરત છે. આ એ યોજનાઓ છે કે જે આપણાં દીર્ઘ-દ્રષ્ટા મોદી સાહેબનું  'મેક  ઈન ઈન્ડીયા' નું સ્વપ્ન સાકાર કરે છે અને આગળ જતાં ભારતને સંરક્ષણ અને લશ્કરી જરૂરિયાતોના સંદર્ભમાં એક સ્વ-નિર્ભર રાષ્ટ્ર તરીકે સ્થાપિત કરશે.

માર્ચમાં સ્ટોકહોમ સ્થિત International Peace Research Organisation એ જાહેર કર્યું હતું કે વર્ષ 2014-2018ના ગાળામાં રશિયા ભારતને શસ્ત્ર -સરંજામ પૂરો પાડનાર સૌથી મોટો વિક્રેતા દેશ હતો કે જેણે  ભારતને તેની 58% લશ્કરી આયાતો પૂરી પાડી છે. 2013-2017 દરમ્યાન આ આંકડો 62% હતો કે જે સૂચવે છે કે ભારત પોતાનું બાહ્ય દેશો પર લશ્કરી પૂરવઠામાટેનું અવલંબન ઘટાડવાનો સફળ પ્રયાસ કરી રહ્યું છે. પણ આતો લાંબી યાત્રા છે જે અમુક દાયકાઓ સુધી ચાલશે. ત્યાં સુધી ચાલો જાણીએ ખૂબ જ અદ્યતન અને દેશ માટે અતિ આવશ્યક એવું મોદી સાહેબનું Defence Shopping list. 

૧) S-400 LRSAM
ઉપર જણાવેલ 847 અબજ રૂપિયાની યોજનાઓ ઉપરાંત 383 અબજની S-400 LRSAM સિસ્ટમ કે જે લાંબી દૂરી સુધી હવાઈ હુમલા સામે રક્ષણ કવચ પૂરું પાડે છે તે ગયા વર્ષની વાર્ષિક બેઠકમાં જાહેર કરાઈ હતી. ગયા વર્ષે જ આ અદ્ભૂત  સિસ્ટમ ઉપર લખવાની ઈચ્છા હતી પણ મેળ  પડ્યો નથી. ટૂંકમાં આ All-in-one તંત્રમાં ભારત તરફ વધી રહેલી બેલેસ્ટિક કે ક્રુઝ મિસાઈલ, લશ્કરી ફાઈટર જેટ કે પછી ડ્રોન, કોઈ પણ કદ કે પ્રકારના હવાઈ હુમલાખોરને તોડી પાડવાની ક્ષમતા છે. આ તંત્રનું રડાર  600 કિમી દૂર સુધીનો વિસ્તાર સતત 'સ્કેન' કરે છે અને નીચેની ક્ષમતા મર્યાદા પ્રમાણે રક્ષણ આપે છે. 

બેલેસ્ટિક મિસાઈલ શોધ વિસ્તાર : 400 કિમી 

ફાઈટર જેટ શોધ વિસ્તાર : 250 કિમી 

ક્રુઝ મિસાઈલ શોધ વિસ્તાર : 120 કિમી 

ડ્રોન શોધ વિસ્તાર : 40 કિમી 

વધુ જાણવામાં રસ હોય તો આ નીચેનો વિડીયો શાંતિથી સાંભળજો. 

[ભારત સરકારની આ ચેનલ રાજ્યસભા ટીવી આવા રક્ષા પ્રણાલીઓને લગતાં ખૂબ જ સરસ વિડીયો મૂકે છે. ]

૨) કામોવ -226T  હેલીકૉપટરો 

મળતી માહિતી મુજબ 2015માં પોતાના મિત્ર એવા રશિયાના વડાપ્રધાન વ્લાદિમીર પુતિનના આગ્રહ ઉપર મોદી સાહેબે કોઈ પણ જાતના ટેન્ડરો વગર થળસેના અને વાયુસેના માટે 200 કામોવ હેલીકૉપટરોનો કરાર કર્યો. સામાન્ય રીતે ટેન્ડરો બહાર પડે અને અન્ય દેશોની રક્ષા સાધનો/પ્રણાલી બનાવતી કંપનીઓ આ ટેન્ડરો ભરે અને સૌથી ઓછા ભાવે સર્વોત્તમ ટેક્નોલોજી આપનાર કંપનીનું ટેન્ડર સ્વીકારાતું હોય છે. આ એક રીતના General Purpose હેલીકૉપટરો છે જે માલ-સામાન કે જવાનોની હેરફેર માટે અત્યંત ઉપયોગી છે. આ હેલીકૉપટરો સેનામાં ચોર કોંગ્રેસી રાજનેતાઓની અવગણનાના પાપે કાટ ખાઈ ગયેલા અને નિર્ધારિત અવધિ કરતાં ઘણી વધુ સેવા આપી ચૂકેલા ચિત્તા અને ચેતક હેલીકૉપટરોને વિરામ આપશે. [શબ્દોના ઉપયોગ માટે માફ કરશો પણ કોંગ્રેસના  રાજનેતાઓએ જે રીતે દેશની સુરક્ષા સાથે અક્ષમ્ય વિલંબનો અપરાધ કર્યો છે તે પ્રમાણે તો હું ખૂબ જ માપીને બોલી/લખી રહ્યો છું.] આ ટ્વીન (બે) એન્જીન વાળા હેલીકૉપટર હોવાના લીધે હિમાલયના દુર્ગમ પહાડી ક્ષેત્રોમાં કે જ્યાં આબોહવાના લીધે તકનીકી ખામીઓ થવાની શક્યતા વધી જાય છે અને તેને લીધે નિયમિત અકસ્માતો થાય છે તે જવાનોને થતાં અકસ્માતો ટાળવામાં  ખૂબ જ મદદરૂપ થશે. ઉપર ઉલ્લેખ કરેલા 847 અબજના કરારોમાંનો એક એવા 141 અબજના આ કરારમાં કુલ 60 હેલીકૉપટરો રશિયા પાસેથી તૈયાર કે જેને flyaway condition તરીકે ઓળખે છે તેમ લેવામાં આવશે. જયારે બાકીના 140 બેંગ્લોર સ્થિત હિન્દુસ્તાન એરોનોટિક્સ લીમીટેડ (HAL) ટેક્નોલોજી ટ્રાન્સફર અંતર્ગત નિર્માણ કરશે.

૩) કલાશનિકોવ AK - 203 

સાહેબના શોપિંગની સૂચિમાં આ મારી સૌથી પસંદગીની વસ્તુ છે. જાણો છો કેમ ? કારણકે આપણને એટલે કે સામાન્ય નાગરિકોને લશ્કર દ્વારા સમયાંતરે કરાતા જાહેર પ્રદર્શનોમાં આ સૂચિમાંનું કોઈ પણ હથિયાર જો પોતાના હાથમાં લેવા/જોવાનો કદાચ કયારેક મોકો મળે એવું આ એક માત્ર હથિયાર છે. અને તેને હાથ માત્રમાં લેવાનો રોમાંચ અનુભવી શકીએ.

70 અબજના inter-governmental agreement (IGA) હેઠળ ભારતીય થળસેના માટે 7,50,000 AK -203 નું નિર્માણ કરવામાં આવશે. મને ખાતરી છે કે તમે AK-47 નું નામ તો સાંભળ્યું જ હશે. આ રાઇફલ એનો મોટો ભાઈ છે એમ સમજો! મૂળ આ AK-47ની સુધારેલી આવૃત્તિ છે. ભારતના રક્ષા મંત્રાલય હેઠળ કામ કરતાં આયુધ નિર્માણ બોર્ડ (Ordnance Factory Board - OFB) દ્વારા સંચાલિત એવી ભારતની 41 ફેક્ટરીઓમાંથી એક એવી અને ભાઈ શ્રી રાહુલ ગાંધીના પ્રિય એવા અમેઠી નજીકના કોરવા ગામ નજીક સ્થિત ફેકટરીમાં આ રાઇફલોનું નિર્માણ કરવામાં આવશે. આ રાઇફલો ભારતની ઘર આંગણે વિકસાવેલી અને જેના ઉપયોગથી લશ્કર ઘણે ખરે અંશે નિરાશ થયેલ છે એવી ઇન્સાસ ( INSAS) રાઇફલોને વિરામ આપશે. એટલું જ નહિ, આ રાઇફલોને નિકાસ માટે પણ બનાવવામાં આવશે જેનો નફો ભારત અને રશિયા 50-50 ટકા વહેંચશે.

૪) ક્રિવાક - 3 યુદ્ધ જહાજો 

ઓક્ટોબર 2018માં મોદી સાહેબની આગેવાની હેઠળની રક્ષા કેબિનેટ કમિટીએ આ ક્રિવાક શ્રેણીના 4 યુદ્ધ જહાજોની ખરીદી ઉપર મંજૂરીની મહોર મારી દીધી. આ કરાર અંતર્ગત રશિયાના યંતર શિપયાર્ડમાં અડધા નિર્માણ કરેલી હાલતમાં પડેલા 2 યુદ્ધ જહાજોને પૂરા કરવા માટે ભારત 105 અબજ રૂપિયા ચૂકવશે કે જે આ જહાજોમાં યુક્રેનના ઝોર્યા ગેસ ટર્બાઇન એન્જીન લગાવીને ભારતને સોંપવામાં આવશે. 

બાકીના બે જહાજ અન્ય કરારોની જેમ 'મેક ઈન ઈન્ડીયા' હેઠળ ગોઆ શિપયાર્ડમાં આકાર લેશે.

ભારત પાસે હાલમાં આ ક્રિવાક શ્રેણીના 6 યુદ્ધ જહાજો કાર્યરત છે જ. તેમના નામ છે 

1) INS તલવાર 

2) INS ત્રિશૂળ 

3) INS તાબર 

4) INS તેગ 

5) INS તરકશ

6) INS ત્રિકાણ્ડ 

પહેલાં ત્રણ 2003-2004 દરમ્યાન કાર્યરત થયા હતાં જયારે છેલ્લા ત્રણ 2012-2013માં સેવામાં જોડાયા.

૫) બ્રાહ્મોસ મિસાઈલો

આ મિસાઈલ યાદીની બાકીની વસ્તુઓની સરખામણીમાં પ્રમાણમાં જૂની અને જાણીતી છે. ભારત અને રશિયા દ્વારા સંયુકત રીતે વિકસાવાયેલી અને ભાગીદારીમાં હૈદરાબાદમાં નિર્માણ પામતી આ મિસાઈલના ઓર્ડર મૂકાયા છે કે જે ભારતીય યુદ્ધ જહાજો ઉપર લાદવામાં આવશે જેમાંથી ચાર તો ઉપર યાદીમાં સૂચવાયેલા નવી ક્રિવાક શ્રેણીના યુદ્ધ જહાજો માટે હશે. દરેક જહાજ માટેની મિસાઈલ પ્રણાલી, તેને દાગવા માટેની Launch System અને મિસાઈલો સહિત ૧૨૫૦ કરોડની કિંમતે પડશે. આ ચાર ઉપરાંત આ મિસાઈલ પ્રણાલી વિશાખાપટ્ટનમ-ક્લાસના વિધ્વંસક યુદ્ધ જહાજો તેમ જ "પ્રોજેક્ટ ૧૭A" અંતર્ગત નિર્માણ પામી રહેલા ૭ નવા જહાજો ઉપર પણ ગોઠવવામાં આવશે. આ પ્રોજેક્ટની કુલ કિંમત ૨.૬ બિલિયન ડોલર્સ અથવા ૧૮૪ અબજ છે. સાહેબ નાનું શોપિંગ તો કરતાં જ નથી :)

૬) ઇગલા - એસ (Igla -S)

ગયા વર્ષે નવેમ્બર ૨૦૧૮માં રક્ષા મંત્રાલયે જાહેરાત કરી કે ભારતીય સશસ્ત્ર દળોની ત્રણેય પાંખ માટે રશિયાની આ Igla-Sની  “very short range air defence system” (VSHORADS) શ્રેણી માટે એટલે કે ખૂબ જ ઓછી પહોંચની મિસાઈલ તરીકે પસંદગી થઇ છે. સ્વીડનની સાબ અને ફ્રાન્સની MBDA કંપનીઓને ટેન્ડર બિડિંગની લડાઈમાં પછાડીને 4થી નવેમ્બર ૨૦૦૦ના સ્થપાયેલી એવી રશિયાની રોસોબોરોન એક્સપોર્ટ(ROE) કે જે રશિયન રક્ષા મંત્રાલય હેઠળની કંપની છે તેણે આ કરાર હાંસલ કર્યો છે. રોસોબોરોન ૧૦૬ અબજની કિંમતે ૮૦૦ મિસાઈલ દાગવાના Launcher સહિત ૫,૧૭૫ મિસાઈલો ભારતને સોંપશે. 

આ મિસાઈલોની મારક ક્ષમતા માત્ર ૮ કિલોમીટરની છે. પણ વ્યૂહાત્મક દ્રષ્ટિએ તેની અગત્યતા ખૂબ જ વધુ છે. આ મિસાઈલ પ્રણાલીનો ઉદ્દેશ્ય આપણા અણમોલ જવાનોને દુશ્મનના એવા હવાઈજહાજોથી (ફાઈટર જેટ) બચાવવાનો છે કે જે કોઈ પણ કારણસર યાદીમાં જણાવેલ પહેલી પ્રણાલી S-400ના કવચને ભેદીને તેમ જ હવાઈ દળના હુમલાઓને (Dog-fight) ચૂકવીને આપણી સીમામાં અંદર લશ્કરી થાણાઓ સુધી ઘૂસી આવ્યા હોય. રશિયાનું લશ્કર હાલમાં આ પ્રણાલીનો નવો અવતાર એવા 9K333 પ્રણાલીનો ઉપયોગ કરે છે પણ તે કદાચ હાલમાં નિકાસ માટે ઉપલબ્ધ નથી માટે આપણે આ જૂની પ્રણાલીથી કામ ચલાવવું પડશે.

૭) સુખોઈ- ૩૦MKI
હિન્દુસ્તાન એરોનોટીક્સના નાસિક સ્થિત કારખાનામાં ૨૨૨ ટ્વીન (બે) એન્જીનવાળા સુખોઈ ૩૦MKI ના નિર્માણનું કાર્ય પતવાના આરે હોવાથી રશિયન લાઇસન્સ હેઠળ વધારાના ૧૮ હવાઈ જહાજ બનાવવા અંગે વાટાઘાટો ચાલી રહી છે. ૪૫૦ કરોડના એકની કિંમતે IAF(ભારતીય હવાઈ દળ) કુલ ૮૧ અબજની હિન્દુસ્તાન એરોનોટીક્સને ચૂકવણી કરશે. આ ફાઈટર જેટોની ડીલીવરી આવતાં વર્ષથી ચાલુ થશે અને ૨૦૨૨ સુધીમાં બધાંય ૧૮ જેટ IAFને સોંપવામાં આવશે. ત્યારે ૨૦૨૨માં IAF પાસે સુખોઈ -૩૦MKI નું સંખ્યાબળ ૧૪ સ્કવોડ્રન એટલે કે ૨૯૦ વિમાનોનું થઇ જશે. આ IAF ના સૌથી અત્યાધુનિક Frontline ફાઈટર જેટ છે. 

આ તો થઇ ૮૪૭ અબજ અથવા તો ૮૪,૭૫૦ કરોડના રક્ષા સોદાઓની વાત કે જે વિધિવત સહી થઇ ચૂક્યા છે અને મેક ઇન ઇન્ડિયા હેઠળ હાલમાં નિર્માણરત (Under construction) છે.

જુઓ ભાઈઓ અને બહેનો , બહુ સીધી ને સરળ વાત છે. મોદી હૈ તો મુમકીન હૈ. મને એમના અંધ ભકત હોવાનું ગૌરવ છે. રાષ્ટ્રહિત સર્વોપરી.

હવે ચાલો જાણીએ કે ભવિષ્યમાં કયા સોદા થવાની ઉંચી સંભાવનાઓ છે.

૧) પ્રોજેક્ટ ૭૫-I (પનડૂબ્બી/ Submarine project) 

રશિયાની રોસોબોરોન ૫૦,૦૦૦ કરોડના ખર્ચે જળસેના માટે બનનાર ૬ સબમરીનો માટેનું ટેન્ડર ભરવાની છે.  જળસેનાની ૩૦-વર્ષીય યોજના અંતર્ગત ૧૨ સબમરીન વિદેશી ટેકનોલોજી અને ૧૨ સબમરીન ઘર આંગણે વિકસાવાયેલી ટેકનોલોજીથી બનાવવાની યોજના છે. આ પૈકી હાલમાં માત્ર ૬ ઘર આંગણે સબમરીનો તૈયાર કરવામાં આવી છે અને વિદેશી સબમરીનો ખરીદવાનો આ પ્રોજેક્ટમાં આ છેલ્લો મોકો છે. રશિયાએ હંમેશ મુજબ આ આમુર-ક્લાસની સબમરીનોની ટેકોનોલોજી હસ્તાંતરણની બાંહેધરી આપી છે. રોસોબોરોન ઉપરાંત જર્મનીની થાયસેનકૃપ, ફ્રાન્સનું નેવલ ગ્રુપ અને સ્વીડનની કંપની કોકમ્સ પણ ટેન્ડર હરીફાઈમાં છે.

૨) મીડીયમ ફાઈટર

આ મીડીયમ ફાઈટર ઉપર જણાવેલા સુખોઈથી ક્ષમતામાં થોડા ઉતરતા ક્રમના યુદ્ધ વિમાનો છે. જો દુશ્મન પાસે ઉચ્ચ ક્ષમતાના વિમાનો જ ના હોય તો આપણે પણ શું કરવા આપણા શ્રેષ્ઠ વિમાનોને યુધ્ધમાં ઉતારવા? ફિયાટ સાથે હરીફાઈમાં ફરારી થોડી ઉતારાય!!  એ ગણિત ઉપર આ ફાઈટરોની પસંદગી થાય છે.  ૨૦૦૪માં ૧૨૬ “medium multirole combat aircraft” (MMRCA)ના ટેન્ડરના ફિયાસ્કા બાદ છેવટે ૩૬ રાફેલના ફાઈટરોની ખરીદીની વાત તો તમને ખબર જ હશે.

મૂળ 126ની જગ્યાએ માત્ર 36 વિમાનો ખરીદાયા હોવાથી, IAFએ 114 આવા મઘ્યમ  શ્રેણીના વિમાનો માટે હાલમાં ટેન્ડર બહાર પાડ્યા છે. રશિયાના મિગ -35 અને સુખોઇ -35 બંને હરીફાઈમાં છે.

તદુપરાંત  જળસેનાએ પણ ભારત દ્વારા હાલમાં નિર્માણાધીન સ્વદેશી એવા INS - વિરાટ અને INS -વિક્રાંત વિમાન-વાહક જહાજો ઉપરથી સંચાલિત કરવા 57 બહુ-હેતુક વિમાનો ખરીદવાના પ્રયાસ આદર્યા છે. તેમાં પણ આ મિગ-35 હરીફાઈમાં છે.

આ સબમરીન અને ફાઇટરોની કુલ ખરીદ કિંમત પ્રાથમિક અંદાજ પ્રમાણે સહેલાઈથી 25 બિલિયન ડોલર્સ એટલે કે 1,760,000,000,000 (એક લાખ 76 હજાર  કરોડ !!! થોડું યાદ-શક્તિ પર જોર આપો કે આ જ આંકડો પહેલાં  ક્યાં સાંભળ્યો છે? જેમને zero loss sibbal અંગે જાણકારીહશે તેમને ચોક્કસ યાદ આવશે :) ) રૂપિયા થશે જેમાંથી  50% નિર્માણ-કાર્ય મેક ઈન ઈંડિયા યોજના હેઠળ ભારતમાં કરવાનું રહેશે. એટલે હવે તમને કોઈ પૂછે કે આ Make in India યોજનાએ શું કાઠું કાઢ્યું તો આ લેખ વંચાવજો.

જે રાજનૈતિક દળના અણઘડ વહીવટને લીધે આપણા પરાક્રમી જવાનોના જીવ જોખમાયા હોય, જેમના લીધે હોવિત્ઝર જેવી ભારતીય લશ્કરમાં  જેની તીવ્ર  અછત છે અને જેની તાતી જરૂર છે એવી નવી તોપોના ખરીદનો કરાર 3 દાયકાઓ સુધી મુલતવી રહ્યો હોય અને પછી મોદી સાહેબના આવ્યા બાદ આ બધાં રાષ્ટ્ર-હિતના કાર્યક્રમોને વેગ મળ્યો હોય તો મારા જેવા ટેક્નિકલ વ્યવસાયી લોકો સાહેબના ભક્ત ના બને તો બીજું શું બને? 

છેલ્લી વાત : આ નવા shopping listમાં  બસ એક નાનું વિઘ્ન છે. અને તે છે અમેરિકાનો આ બધું આપણે તેમના બદલે રશિયા પાસેથી ખરીદીએ એ વાતનો વિરોધ. સ્વાભાવિક છે કે બંને રશિયા અને અમેરિકા દુનિયાના સૌથી મોટા શસ્ત્ર વિક્રેતા છે અને ભારત દુનિયાનો સૌથી મોટો ખરીદદાર છે એટલે ભાઈ મોટા તગડા ગ્રાહક માટે ખેંચા -ખેંચ તો થવાની.પણ અમેરિકા સામાન્ય રીતે તેના ગ્રાહક દેશોને  શસ્ત્રો  વેચે પણ તેની ટેક્નોલોજિકલ માહિતીની આપ-લે કરતું  નથી. અને ટેક્નોલોજીમાં પોતાનું પ્રભુત્વ જાળવી રાખવા એક મહાસત્તા તરીકે તેઓ આ વિગતો ના આપે તે સમજી શકાય એમ છે. Countering America’s Adversaries Through Sanctions Act (CAATSA) કાયદા હેઠળ અમેરિકાના રાષ્ટ્રપતિ જે દેશો રશિયા સાથે મોટા લશ્કરી સોદાઓ કરે તેમના ઉપર પ્રતિબંધ લગાવતા આવ્યા છે. એ કારણસર બંને  દેશો સાથે સુમેળભર્યા સંબંધ સાચવીને આપણા લશ્કરની જરૂરિયાતોની ખરીદી કરવી એ રાજસ્થાની કલાકારોની જેમ હવામાં સંતુલન જાળવીને દોરડા પર ચાલવા જેવું કઠિન કામ છે. અને ખરેખર આ કામ મોદી સાહેબ જ કરી શકે. આ તમે જે હાલમાં ટ્રમ્પ સાહેબને હ્યુસ્ટનમાં મોદી સાહેબની આટલી બધી મહેમાનગતિને આવભગત કરતાં જોયું તેની પાછળ કારણો સમજાઈ  ગયા હશે.પેલું અંગ્રેજીમાં કહેને કે "connecting the dots"  :)